شیخ فضل‌الله نوری؛ مجتهد بیدارگری اسلامی در دوره مشروطیت
تاریخ انتشار: ۱۱ مرداد ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۷۰۲۲۳۷
تاریخ مشروطیت ایران ناگفته‌های بسیاری دارد که بازنگری و پردازش جدی آن، ضرورت دارد. گذرگاه تاریخ، شاهد فراز و نشیب‌های فراوانی بوده است. عـلما، حکما و فقیهان در راه صیانت از مرزهای علمی و عملی ارزش‌های دینی از نثار جان خود هم دریغ نکرده‌اند تا ضمن روشن نگه داشتن چراغ بیداری جوامع اسلامی، مردم با آموزه‌های اصیل فطری و مناسب آشنا شده و منشأ تحولات باشند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
پیشینه نگرش‌های بیدارگرایانه مجتهد طراز اول تهران
شیخ فضل اللّه نوری از محک‌ها و معیارهای اساسی اصلاح‌گرایی اصولی در تاریخ تحولات دوره معاصر است. او علاوه بر دانش علمی دارای درک و فهم عمیق سیاسی بود. فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی وی از همان زمان تحریم تنباکو، آشکار بود و تا نهضت مشروطه، هنگام شهادت او ادامه داشت.
شیخ فضل اللّه نوری پس از مدتی از مشروطه‌طلبان جدا شـد، زیرا فاصله زیادی میان اهداف دینی مشروطیت با نهضت اولیه عدالت‌خانه به وجود آمده بود. او پس از مشاهده انحراف این نهضت بنای مخالفت با روشنفکران غرب‌زده گذاشت و خواستار مشروطه مشروعه بود و مشروطه‌ای را که بنای آن بر پایه قوانین کشورهای غربی و الگو برداری از تمدن و فرهنگ غربی بود، رد کرد. او از نخستین عالمان مسلمان به شمار می رفت که به نقشه استعمار در جهت اسلام‌زدایی و جایگزین کردن حکومت لائیک تحت پوشش آن پی برد.
شیخ فضل اللّه نوری به نمایندگی میرزای شیرازی در نهضت تنباکو مشارکت فعال داشت و به روش های مختلف اخبار وقایع را در اختیار میرزای شیرازی می‌گذاشت. حتی میرزای شیرازی بعد از صدور فتوای تنباکو نسخه‌ای از این حکم را نزد شیخ فضل اللّه نوری، نماینده خود فرستاد و هنگامی که ناصرالدین شاه در اقدام علیه فتوای تحریم به تبعید یکی از علمای حامی فتوای تحریم، یعنی آیت اللّه آشـتیانی، تصمیم گرفت، شیخ فضل اللّه نوری از مجتهدان طراز اول تهران، برای حمایت از آیت اللّه آشتیانی به منزل وی رفت و پس از درگذشت میرزای آشـتیانی، عالم و مجتهد نخست تهران شد و پس از مهاجرت به تهران به تدریس و تألیف آثاری در علوم اسلامی پرداخت. مهارت او در فقه و اصول و سایر علوم اسلامی و شناختش از مسایل روز جامعه موجب شد تا به سرعت طـلاب و روحانیون از او استقبال کنند. مجالس درس او در تـهران دارای اعتبار و اهمیت بسیار بود و بسیاری از روحانیون به شرکت در درس او مباهات داشتند و مجتهدان بسیاری در حوزه درس او حاضر می‌شدند و اغلب علمای تهران از دانش وی بهره می‌بردند. (۲)
اندیشه‌ها و مبانی نظری و اصولی شیخ فضل اللّه نوری، مخالفان نهضت عدالت‌گرایانه و بیدارگرایانه مردم را به واکنش واداشت؛ چنان که به روش‌های گوناگون سعی در کنار زدن و ترور شخصیت شیخ فضل اللّه داشتند. مخالفان شیخ فضل اللّه که بیشتر متجددان غرب‌گرا بودند، هم زمانی مخالفت محمدعلی شاه و شیخ فضل اللّه نوری با مشروطه را به عنوان ابزاری برای تخریب وی قرار دادند و آنها را به عنوان جبهه‌ای واحد دانستند. در حالی که مخالفت محمدعلی شاه با اصل مشروطه از روی قدرت‌طلبی و ترفندی سیاسی بود اما انتقادات شیخ فضل اللّه نوری در مقابله با انحرافات مشروطه رویکردی بیدارگرایانه، اصولی و دینی داشت و برای آیندگان هم روشن شد که مناقشه محمدعلی شاه در همان قائله خاتمه یافت.
اندیشه شیخ؛ اجرای احکام الهی و دستورهای اسلام
نظرهای شیخ فضل اللّه نه تنها در آن دوره بلکه در ادوار بعدی تاریخ تحولات ایران در خور توجه شد. وی در ابتدا با انقلابیون هم‌آوا بـود و در قـضیه عدالت‌خانه هم با آنها هم شعار بود. شیخ فضل اللّه نوری فقط به حدود الهی می‌اندیشید و خواهان اجرای احکام الهی و دستورهای اسلام بود. او می‌گفت: «من در مـوضع مشروطیت و محدود بـودن سـلطنت هیچ حرفی ندارم و هیچ کس نمی‌تواند این موضوع را انکار کند، بلکه برای اصلاح امور مملکت و محدودیت سـلطنت و تـعیین حقوق و وظایف دولت قانون و دستور العمل لازم است اما می‌خواهم بدانم در مـملکت اسلامی که دارای مـجلس شـورای مـلی است، قوانین آن مجلس باید مطابق قوانین اسلام و قرآن باشد یا مخالف قرآن و کتاب آسمانی.» (۳)
نوآوری‌های مجتهد بیدارگری اسلامی در دوره مشروطیت
شیخ فضل اللّه برای بیان و توضیح مواضع و اهداف خود روزنامه‌ای به نام لوایح را منتشر کرد. او با رویکردی بیدارگرایانه در صدد بود که بعضی از مفاهیم مبهم در نظام‌نامه به وضوح تبیین شود. شیخ فضل اللّه نوری با روشـنگری در روزنامه لوایح خود از نظام‌نامه و قانون اساسی دفاع می‌کرد و بر جنبه اسلامی نظام‌نامه تأکید ورزید؛ در روزنامه لوایح کـه منتشر می‌شد، نوشت: «رفع گرفتارها بـه هـمین نـظام‌نامه اسـت، ای بـرادر نظام‌نامه و لکن اسلامی یعنی همان قانون مشروطیت که در میان ما هست و جمله‌ای از آن به اصلاح مفاسد ما منجر می‌شود در مرحله اجرا نبود.»
شیخ فضل اللّه نوری در جایگاه مرجعیت تام شیعیان قرار نداشت اما نادیده گرفتن نقش وی در تاریخ تحولات ایران رکن و حلقه‌ای مفقوده به شمار می‌رود. فردی مؤثر در نهضت تحریم تنباکو، نماینده دارای اختیار تام میرزای شیرازی و در مشروطیت بود. وی در مقام یکی از پیشگامان علمی و عملی نهضت بیداری اسلامی به شمار می‌رفت که با پرده برداری از انحراف مشروطیت از اصول واقعی برای ارایه الگوی نظام‌سازی شیعه ورود فقها به عرصه نظام سیاسی و رسمی حاکمیت و تمهیدات عملی جهت معرفی الگوی ولایت فقیه در انقلاب اسلامی ایران کوشید. (۴)
شیخ فضل اللّه نوری با درک فضای ایجاد شده به خوبی از تفرقه افکنی فتنه‌گران آگاه بود و در سخنرانی‌ها و حتی نامه‌نگاری‌های خود بـا علمای نجف شرایط و رخدادها را شـرح می‌داد. ظاهرا بسیاری از این نامه نگاری‌ها پس از شهادت شیخ فضل اللّه به دست علمای نجف رسیده است.
ضرورت ایجاد نظام سیاسی برخلاف الگوی حاکمیت استبدادی
از جمله مباحث اصلی اندیشه سیاسی شیخ فضل الله نوری در خصوص ضرورت تشکیل حکومتی برخلاف الگوی حاکمیت استبدادی است. او بر ضرورت عقلی حکومت و وظایف عقلایی آن یعنی، حفظ نظامات داخلیه مملکت و تحفظ از مداخله اجانب تأکید داشت و بر همین اساس، ایشان حکومت و سلطنت را امانت الهی می دانست و به شدت با الگوی حاکمیت استبدادی مخالفت می ورزید. شیخ فضل الله نوری با ۲ شعار سلبی وارد عرصه سیاست شد و با این۲ شعار، رویکرد و پارادایم اندیشه سیاسی خود را نشان می دهد.
در واقع پایه اصلی اندیشه سیاسی نوری درباره ضرورت تشکیل نظام سیاسی ۲محور است: یکی، رهایی از سلطه بیگانه و استعمار غرب در همه عرصه های فکری، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و دوم، مقابله و رویارویی با استبداد و خودکامگی های رژیم استبدادی. محور نخست اندیشه سیاسی شیخ فضل الله نوری از مهمترین عوامل مخالفت او با مشروطیت وارداتی بود؛ زیرا هواداران افراطی مشروطیت با بیگانگان در ارتباط مستقیم بودند و اجانب نیز حمایت متقابل می کردند. در این خصوص شیخ فضل الله می گوید: «ای عزیز، اگر مقصود، تقویت اسلام بود، انگلیس حامی آن نمی شد و اگر مقصودشان، عمل به قرآن بود، عوام را گول نداده (نزده) پناه به کفر (سفارت انگلیس) نمی بردند و آنها را یار و معین و محل اسرار خود قرار نمی دادند. اگر بنای آن بر حفظ دولت اسلام بود، چرا یکی، عضوی از روس پول می گرفت و دیگری از انگلیس؟»(۵)
منابع:
۱. آقا نجفی قوچانی(۱۳۷۸). برگی از تاریخ معاصر، تهران: هفت. انصاری مهدی(۱۳۷۶).
۲. شیخ فضل اللّه نوری و مشروطیت،تهران: امیر کبیر. پایگاه حوزه(مرداد ۱۳۷۷).کوثر، وابـسته به مرکز تحقیقات کامپیوتر عـلوم اسـلامی،ش ۱۷: ۳
۳. تهران: رسا. ترکمان،محمد(۱۳۶۲). رسائل اعلامیه‌ها،مکتوبات و روزنامه شیخ فضل اللّه نوری، ج ۱ و ۲،تهران: رسا.
۴. تیموری،ابراهیم(۱۳۶۱).تحریم‌تـنباکو،تـهران:کتاب‌های جیبی.رضوانی،هما(۱۳۶۲).
۵. لوایح شیخ فضل اللّه نوری، تهران:تاریخ ایران.صالحی،علی محمد(۱۳۸۸)
برچسب‌ها انقلاب اسلامی ایران سفارت انگلیس صدور فرمان مشروطیت قانون اساسیمنبع: ایرنا
کلیدواژه: انقلاب اسلامی ایران سفارت انگلیس صدور فرمان مشروطیت انقلاب اسلامی ایران سفارت انگلیس صدور فرمان مشروطیت قانون اساسی شیخ فضل الله نوری میرزای شیرازی اندیشه سیاسی نظام نامه
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۷۰۲۲۳۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حاشیه بازدید از روند آماده‌سازی نمایشگاه کتاب تهران مطرح کرد؛باید فضای تبلیغی و محیطی تهران در قُرُق نمایشگاه بین‌المللی
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین - ستاد خبری سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی شامگاه یکشنبه، (۱۶ اردیبهشت‌ماه) با همراهی یاسر احمدوند رئیس سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و اعضای شورای سیاست‌گذاری این نمایشگاه از روند آماده‌سازی نمایشگاه در مصلی امام خمینی(ره) بازدید کرد و در جریان آخرین اتفاقات نمایشگاه کتاب تهران قرار گرفت.
افزایش دو برابری کتابفروشان در بخش مجازی نمایشگاه کتاب تهران
در ابتدا، علی رمضانی قائم مقام و سخنگوی نمایشگاه گزارشی از روند آماده‌سازی نمایشگاه ارائه کرد و گفت: سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران امسال در ۱۵۰ هزار متر مربع فضای مصلی امام خمینی(ره) گسترده است و ۲۷۰۰ ناشر و ۳۶۰ کتابفروشی در آن مشارکت دارند؛ مشارکت کتابفروشان در بخش مجازی نمایشگاه نسبت به سال گذشته دوبرابری است.
قائم مقام نمایشگاه از شروع بارگذاری آثار ناشران بخش مجازی در سایت این رویداد خبرداد و افزود: کار نمایشگاه در بخش مجازی یک روز پیش از بخش فیزیکی آغاز خواهد شد. هماهنگی با شرکت پست و بانک ملی به عنوان کلان دستگاه‌های همکار نمایشگاه به‌خوبی پیش رفته است و فرماندهی انتظامی کشور همانند سال‌های گذشته عهده‌دار نظم و امنیت نمایشگاه است.
او با بیان اینکه ۵۰ مهمان خارجی به دعوت نمایشگاه کتاب تهران در این رویداد حاضر خواهند شد، گفت: ناشران و اهالی اندیشه و قلم از ۲۵ کشور در بخش بین‌الملل نمایشگاه فعالیت موثر و فعال خواهند داشت. پیرنگ اصلی نمایشگاه کتاب امسال موضوع فلسطین است و دانشجویان فلسطینی برای اولین‌بار در نمایشگاه به صورت مستقیم با مردم به گفت‌وگو می‌پردازند و خودشان به شبهات مردم پاسخ می‌دهند.
در ادامه ناصر کنعانی، مریم‌سادات ظهوریان، مهدی رمضانی، نادر قدیانی، فتح‌الله فروغی، ابراهیم کریمی، مهدی فقیهی نژاد و اسماعیل جانعلی‌پور به عنوان اعضای شورای سیاست‌گذاری سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به طرح پیشنهاداتی پرداختند.
نمایشگاه کتاب تهران چهره واقعی مردم ایران است
یاسر احمدوند رئیس سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با بیان اینکه علیرغم تمام تلاش‌ها خودمان را بدهکار شان فرهنگی مردم ایران می‌دانیم و برای ارتقا سطح کمی و کیفی نمایشگاه کار می‌کنیم، عنوان کرد: حمایت و پیگیری‌های مجدانه و دلسوزانه همراه با نکته‌سنجی وزیر محترم موجب قوت و توسعه نمایشگاه خواهد شد.
او نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را چهره واقعی مردم ایران دانست و افزود: نمایشگاه کتاب تهران میزبان تمام سلایق، اقوام، مذاهب و ادیان و تفکرها است و ما وظیفه داریم این سرمایه بزرگ اجتماعی و ملی را در چشم جهان به نمایش بگذاریم.
نمایشگاه کتاب صفحه پرشوری از دوره رونق فرهنگ است
سپس، اسماعیلی از شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب تهران بخاطر اهتمام و همت در پیگیری مسائل این رویداد مهم فرهنگی قدردانی کرد و با بیان اینکه در آستانه افتتاح نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اوضاع وفق مراد و وفق اهداف ترسیم شده پیش رفته است، گفت: نمایشگاه کتاب در دوره سی و پنجم یک دوره کم‌نظیر را به لحاظ آمار و ارقام و کمیت و کیفیت را برای اصحاب فرهنگ و ادب کشورمان ایجاد خواهند کرد.
او با تاکید براینکه تمهیدات و پشتیبانی لازم از نمایشگاه کتاب تهران درحال انجام است، اشاره کرد: نمایشگاه کتاب تهران متعلق به جریان فرهنگ و ادب کشور است و وظیفه ما نهایتاً حمایت و تسهیل‌گری از این فرایند است. کشورمان به‌لحاظ حوزه فرهنگی قابل مقایسه با بسیاری از جوامع و کشورهای جهان نیست. تقریباً در وزارت فرهنگ روزی بدون برگزاری رویدادهای فرهنگی نداریم و روزانه میزبان برگزاری جشنواره‌های متعدد شهرستانی، استانی، منطقه‌ای و ملی هستیم.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نمایشگاه کتاب را صحنه پرشوری از دوره رونق و شکوفایی حوزه فرهنگ دانست و ادامه داد: در طول یک سال گذشته برای برگزاری این نمایشگاه تلاش کردیم بخش مهمی از نیازها را مورد توجه قرار دهیم و ضمن اذعان به ضعف‌های موجود اما تلاش شد وضعیت را به صورتی قابل اتکا و افتخار تغییر دهیم.
اسماعیلی از آماده‌سازی کارخانه جدید کاغذ برای تامین نیازهای کشور در زمینه کتاب‌های درسی خبر داد و افزود: در مضوع تامین کاغذ و کتاب‌های درسی در آستانه تکمیل و افتتاح کارخانه جدید کاغذ هستیم که به‌زودی به بهره‌برداری خواهد رسید و ظرفیت کاغذ تحریر به ۱۳۰ هزار تن خواهد رسید.
او نشر کودک و نوجوان را مسئله مهم و کلیدی دانست و با تاکید براینکه در این زمینه آماده حمایت از ناشران و مخاطبان خواهیم بود، گفت: نکته مهم چند ماموریت ویژه است که رهبر معظم انقلاب بر آن تاکید داشتند؛ بحث ترجمه آثار فاخر فارسی به زبان‌های خارجی با استفاده از کسانی است که تسلط به زبان اصلی دارند. خوشبختانه برنامه ویژه‌ای برای این موضوع تدارک دیده شده که حمایت می‌کنیم. امسال تلاش شد بتوانیم فضای حمایتی را افزایش دهیم؛ دانشجویان، طلاب و اساتید و اعضای هیات علمی در موضوع حمایتی پوشش داده شدند و در دولت منتظر تامین اعتبار هستیم تا عدد خوبی دیگری را جذب کنیم و آن را به بخش دیگری از جامعه وارد کنیم که هدف ما کارمندان دولت، محصلین دوره دوم دبیرستان است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بر لزوم گسترش شبکه کتابفروشان تاکید کرد و گفت: ابلاغ خوبی در این زمینه از سوی معاون اول رئیس‌جمهور صورت گرفت که کمک کننده است و در جلسه با استانداران بر لزوم اجرایی شدن آن تاکید کردیم. ما در نمایشگاه کتاب تهران به دنبال تغییر حال فرهنگی مردم هستیم و قصد نداریم نمایشگاه صرفا یک رویداد و محل فروش کتاب باشد بلکه باید محل رفت و آمد اصحاب فرهنگ و هنر باشد.
اسماعیلی تاثیرگذاری کمیته فرهنگی نمایشگاه با برگزاری جلسات شعر و مسابقه را مورد تاکید قرار داد و با بیان اینکه حتما باید فضای تبلیغی و محیطی تهران در قُرُق نمایشگاه کتاب باشد تا مردم احساس شور و نشاط فرهنگی داشته باشند، افزود: نمایشگاه کتاب تهران باید یک اتفاق فرهنگی بزرگ و با خاطره مثبت و متعالی باشد تا توانمندی حوزه فرهنگی برای حل مسائل نمایان شود.
او بازدید رهبر انقلاب از نمایشگاه سال گذشته را مورد اشاره قرار داد و با بیان اینکه معظم‌له از روند نمایشگاه ابراز رضایت داشتند که مایه افتخار است، گفت: نظرسنجی مردمی از نمایشگاه کتاب باید روزانه برگزار شود تا بهترین شرایط را در نمایشگاه ایجاد کنیم و برای این کار به بهترین نقدها که اشکالات ما را بگویند، جایزه می‌دهیم تا فضای پذیرش نقد به فرهنگ تبدیل شود.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دغدغه مهم مردم در زمینه کتاب را قیمت آن دانست و با تاکید براینکه در این زمینه باید سامانه‌های حمایتی را افزایش داد، گفت: در طراحی صورت گرفته نمایشگاه کتاب تهران در سال ۱۴۰۴ نقطه و قله کمیت و کیفیت و واگذاری امور به بخش‌های مردمی و ناشرین ترسیم شده است که امیدواریم به بهترین شکل محقق شود.
سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت (۱۴۰۳) در محل مصلی امام خمینی(ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی برگزار می‌شود.
۲۲۰
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1903416
رضا زرندی رییس کل دادگستری استان خراسان رضوی شد